2022 йилнинг 14-16 ноябрь кунлари Ўзбекистон пойтахти Тошкент шаҳрида ЮНЕСКОнинг Кичик ёшдаги болаларни тарбиялаш ва таълим беришга бағишланган II Бутунжаҳон конференцияси ниҳоятда кўтаринки руҳда ташкил этилди.
Анжуманда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев иштирок этиб, нутқ сўзлаши унинг нуфузини янада оширди.
Шунингдек, конференцияда ЮНЕСКО Бош директори Одри Азуле, 150 га яқин мамлакатдан вазирлар ва вакиллар, халқаро ташкилотлар мутасаддилари қатнашди. Конструктив мулоқот, билдирилган дадил ташаббуслар, илгари сурилган ижодий таклифлар тадбирнинг қизғин руҳини намоён қилди.
Ишончимиз комилки, анжуманда олдимизга қўйилган барча мақсад ва вазифаларга эришилди. Тошкент декларацияси қабул қилинди. Ушбу ҳужжат болаларнинг давомий таълим олиш имкониятларини кенгайтириш, инклюзив ва сифатли ўқитишни таъминлашнинг калитига айланади.
COVID-19 пандемияси даврида таълим соҳаси энг кўп зарар кўрган тизимлардан бири бўлди. Глобал инқироз ижтимоий тенгсизликни кучайтирди ва бутун дунё бўйлаб миллионлаб болаларни таълим, соғлиқни сақлаш ва овқатланиш орқали кўрсатиладиган ҳаётий хизматлардан маҳрум қилди.
Глобаллашаётган бугунги дунёда тараққиётга, тинчлик ва фаровонликка, экологияга хавфлар тобора ортиб бормоқда. Ғоят мураккаб ва таҳликали айни замонда яхши таълим-тарбия кўрган, жисмонан ва маънан баркамол инсонгина мавжуд муаммоларни ҳал этишга хизмат қилиши, истиқболдаги ривожланишнинг энг мақбул йўлларини топа олиши мумкин. Ёш авлод иқлим ўзгаришидан рақамли инқилобгача бўлган қийин муаммоларга дуч келганда, билим, қадрият ва кўникмаларга эга бўлолмаса, барқарор тараққиёт имконсиздир.
Конференция ЮНЕСКО ва дунё экспертлари, мутахассислари иштирокида тинчлик ва инсон ҳуқуқларини таъминлаш асносида кичик ёшдаги болаларга таълим-тарбия бериш бўйича глобал муҳокама учун муҳим платформа бўла олди. Муҳокамалар натижаси ўлароқ қабул қилинган Тошкент декларацияси замонавий муаммоларни бартараф этишга давлат сиёсатини йўналтириш, шунингдек, 2030 йилгача мактабгача таълим соҳасини равнақ топтиришнинг энг муҳим йўналишларини белгилаш имконини яратди.
ЮНЕСКО Бош директори Одри Азуле хоним эътироф этганидек, Ўзбекистонда ЮНЕСКОнинг 2022 йилни таълимга сафарбарлик йилига айлантириш ҳақидаги қатъий қароридан келиб чиқиб, дунёга кучли хабар юбориш имконияти юзага келди.
Албатта, ушбу жараёнда бизга етарлича молиялаштириш, кўпроқ моддий ҳамда молиявий кўмак, инсон ресурслари керак бўлади. Ўтган йилнинг ноябрь ойида Париж декларацияси қабул қилинди, у ЮНЕСКОга аъзо давлатларга давлат харажатларининг камида 15 фоизини ёки ЯИМнинг 4 фоизини таълимга ажратишни тақозо этади.
Бу тадбир ниҳоятда зарур: маълумки, таълим — бу харажат эмас, балки энг яхши сармоядир. Ўқитувчиларвамактабларгасармоякиритишданкўраадолатливасамаралисармояйўқ.
ЗамонавийЎзбекистондаижтимоий-иқтисодийривожланишнингбарчасоҳаларидакенгкўламлиислоҳотларамалгаоширилмоқда. Мамлакаттараққиётнингянгибосқичи—янгиЎзбекистонқурилишигаўтди. Унингустуворйўналишлариданбириинсонкапиталиниривожлантиришдир.
Эртаривожланишватаълим,ҳечмуболағасиз, ЎзбекистонРеспубликасидавлатсиёсатинингасосийустуворйўналишлариданбиридир. Президент Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан 2017йилдаМактабгачатаълимвазирлигиташкилэтилганиданбуён, болаларнимактабгачатаълимга қамраб олишдаражаси 27 фоиздан 70 фоизгачаошди. ҲозиргикундаЎзбекистонда 2 миллионданортиқмактабгачаёшдагиболаларбоғчаларгаборишимкониятигаэга. Ушбу ўсишкўрсаткичинимамлакатраҳбариятинингкучлисиёсийиродасиваҳукуматнингсаъй-ҳаракатларисизамалгаоширишмумкинэмасэди.
ЮНЕСКО маълумотларигакўра,бугун дунёда 5 ёшдагиҳартўртинчи бола мактабгачатаълимхизматиданфойдаланмайди.Жаҳондагимамлакатларнингярмиданкамроғидамактабгачаёшдагиболалартекинўқишитаъминланган.
Нуфузлифорумдақатнашган ЮНЕСКО Бош директориўринбосари Стефания Жаннинихонимнинг фикрича,таълимватараққиётютуқларидантенгфойдаланиш, педагогикагаинновацияларнижорийэтишҳамдамураббийларгаёрдамбериш — инсонҳуқуқларисоҳасидаЮНЕСКОнингфундаменталқадриятларигаасосланадиганмасалалардир. ЮНЕСКОнингТошкентдекларациясиайнан шу мазмунни ифодлагани билан аҳамиятлидир. Яъни болаларнинг эрта ривожланиши муштарак мақсадимизнинг муҳим қисми сифатида ҳужжатда ўз ифодасини топди.
Бутунжаҳон конференциясида ўртага ташланадиган ғоялар, билдирилган фикрлар ва қабул қилинган декларация форум қатнашчиларининг болаларни кичик ёшданоқ ривожлантиришга қаратилган Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишдаги бирдамлиги ҳамда бирлигининг ёрқин намунаси бўлди.
Кичик ёшдаги болаларни тарбиялаш ва таълим бериш тизимини глобал ўзгартириш стратегиясининг бир қисми сифатида Тошкент декларациясида бир қатор етакчи тамойиллар белгиланди:
биринчидан, мактабгача таълимда ўқув дастурлари ҳамда педагогиканинг сифати ва долзарблигини ошириш;
иккинчидан, барча болалар учун тенг ва инклюзив таълим хизматларини таъминлаш, жумладан, фавқулодда вазиятларда кичик ёшдаги болаларни тарбиялаш ва таълим беришга кириш ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва кафолатлаш;
учинчидан, педагог кадрларни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш;
тўртинчидан, соҳага инновацияларни кенг жорий этиш;
бешинчидан, тизимни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш.
Ушбу муҳим ҳужжатнинг қабул қилиниши тарихий воқелик бўлиб, янада адолатли, инклюзив, долзарб ва барқарор таълим тизимларини яратишда дастуриламал бўлиб хизмат қилади. Эрта ривожланиш стратегиясида янги саҳифа яратади ва келгуси ўн йил ичида мактабгача таълим соҳасида халқаро кун тартибини белгилаб беради.
Қайд этиш лозимки, ушбу нуфузли конференция орқали юртимизда мактабгача таълим тизимидаги илғор тажрибаларни намоён этиш билан бирга, жаҳон ҳамжамияти эътиборини соҳадаги муаммолар ва уларни ҳал қилишга қаратиш имконини берди. Шунингдек, ушбу анжуман мамлакатимизда мактабгача таълим соҳасига сармоя киритиш ва илғор халқаро тажрибаларни ўзлаштириш борасида ҳамкорлик алоқаларини кенгайтиришга ҳам замин яратди.
Мамлакатимизда мактабгача таълимга узлуксиз таълим тизимининг ажралмас бўлаги сифатида алоҳида эътибор қаратилмоқда. Хусусан, 2017–2021 йилларда қилинган ишлар мисолида бунга яққол ишонч ҳосил қилиш мумкин. Жумладан, 2017йилда мамлакатимиз бўйича 5 минг 211 та мактабгача таълим ташкилоти бўлган. Ҳозир улар сони бешбаробарортиб, 28 минг 12 таниташкил этмоқда. Тизимгаажратиладиганмаблағсалмоғидаҳамўзгаришкатта. Бунданбешйилаввалйилдамактабгачатаълимтизимига 2 триллион сўмажратилганбўлса, буйилсоҳага 9,5 триллион сўмйўналтирилди.
Тизимдагиянабирўзига хослик ҳақидаҳамтўхталишжоиз. Ижтимоийҳимоягамуҳтожоилаларфарзандлариучунмактабгачатаълимнингтекинмуқобилтурларижорийэтилди. Жумладан, “Ақлвой” лойиҳасидоирасидаюртимиздагимактабгачатаълимташкилотларимавжудбўлмаганҳамдақамровкўрсаткичи паст 142 та маҳалла фуқаролар йиғинида 387 та мобилгуруҳшакллантирилди. Бутизим 65 та автобус негизидайўлгақўйилиб, 7 минггаяқинболаниқамраболди.
Яқиндажаҳономмавийахборотвоситаларихалқаротадқиқотнатижалариниэълонқилганэди. Унгакўра, Ўзбекистон 3 ёшдан 6 ёшгачабўлганболаларнимактабгачатаълимгақамровнингўсишибўйичажаҳонрейтингидабиринчиўринниэгаллаганиҳамқилинганишларсамарасидандаракберади.
Юртимиздаалоҳидаэҳтиёжгаэгабўлганболаларнингтаълим-тарбиясиҳамэътибордан четдаэмас.Жумладан, инклюзив таълимтамойиллариваимкониятичекланганболаларгаёрдамкўрсатишнингянгичора-тадбирлари қўлланмоқда. Нукус, Қарши, ЗарафшоншаҳарлариваҚибрайтуманида реабилитация марказигаэгабўлганкўптармоқлиихтисослаштирилганвақўшматурдагимактабгачатаълимташкилотлариҳамда 74 та кўптармоқлиихтисослаштирилгандавлатмактабгачатаълимташкилотимавжудбўлиб, улардаимкониятичекланган, ривожланишидажисмонийёкируҳийнуқсонибўлган 6 минг 434 нафарўғил-қизтарбияланмоқда. Ўтганйилибарчакўптармоқлиихтисослаштирилгандавлатмактабгачатаълимташкилотлариреабилитицияускуналарибилантаъминланди. Соҳадагиижобийнатижаларжаҳонмиқёсидаҳамэътирофэтилаётгани ЮНЕСКО шафелигидаўтказилганнуфузлианжуман мисолида янабир бор ўз тасдиғинитопди.
Конференциядоирасидасоҳагадоиртоварлар, хизматларваинновационмаҳсулотларнингхалқарокўргазмаси, матбуотанжуманларивамаданийтадбирларҳам ўтказилди. Шунингдек, мактабгачаёшдагиболаларнитарбиялашваўқитишсоҳасигажалбэтиладиган инвестиция оқиминикўпайтиришнингустуворйўналишларивастратегиялариниҳамбелгилаб олдик.
Агар биз дунёни ўзгартирмоқчи бўлсак, аввало, таълимниўзгартиришимиз керак. Ишонамизки, умумий ҳисобда бутун таълим тизими дунё миқёсидаги глобал ўзгаришларга таъсир қилиши мумкин.Таълим жараёнларини фарзандларимизнинг келажаги учун яхшироқ ва сифатлироқ ташкил этиш бизнинг бурчимиздир. Ҳар биримиз дунёнингкелажакдаги цивилизацияси учун жавобгармиз.
Агриппина ШИН,
Ўзбекистон Республикаси мактабгача таълим вазири.