Hozirgi bosqichda O‘zbekiston mamlakatni yanada rivojlantirish, xalq farovonligini yuksaltirishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar yo‘lidan ishonch bilan bormoqda. Joriy yilning 30 aprel kuni Konstitutsiyani o’zgartirish boyicha o’tkaziladigan referendum respublika tarixidagi muhim voqealardan biri bo‘l ib qoladi. Asosiy qonunni yarmidan ko‘proqqa o‘zgartirishi kerak bo‘lgan o‘zgartirishlarning yagona to‘plami ovoz berish uchun kiritiladi.
Konstitutsiyaning amaldagi tahriri 1992 yildan beri mavjud. Bosh qonunning moddalari sonini amaldagi 128 tadan 155 taga, normalar sonini esa 275 tadan 434 tagacha oshirish koʻzda tutilgan, bu esa uning mazmunini mos ravishda 65 foizga oʻzgartiradi. Demak, mazkur o‘zgartirish va qo‘shimchalarning soni va mazmuni Konstitutsiyaning yangi tahririni qabul qilish zaruratidan dalolat beradi.
Prezident Sh.Mirziyoyev 2021-yil noyabr oyida o‘zining tantanali marosimdagi nutqida Konstitutsiyani isloh qilish zarurligini ta’kidlay turib, bunday taklif mamlakat xalqidan kelayotganini eslatib otgan edi. Prezident 2022-yil 20-iyun kuni konstitutsiyaviy komissiya aʼzolari bilan boʻlib oʻtgan yigʻilishda Konstitutsiyaga oʻzgartirishlarni referendum yoʻli bilan qabul qilishni taklif qildi. Hujjatni tayyorlash jarayonida mamlakat fuqarolaridan 220 mingdan ortiq taklif kelib tushgan bo‘lsa, har to‘rtinchi taklif yangi Konstitutsiya loyihasida inobatga olindi.
Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarni ilgari surish sharoitida kiritilmoqda. 2017-yil fevral oyida O‘zbekiston Prezidenti tomonidan 2017-2021-yillarda mamlakatimizni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlangan bo‘lib, u besh bosqichda muvaffaqiyatli amalga oshirilib, ularning har biri uni amalga oshirish bo‘yicha alohida yillik Davlat dasturini tasdiqlashni o‘z ichiga olgan edi.
Harakatlar strategiyasini amalga oshirishning besh yillik davri respublikamiz taraqqiyotida yangi bosqich, mamlakat ijtimoiy-siyosiy hayotining barcha jabhalarida tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, har tomonlama va jadallashtirishni ta’minlash uchun shart-sharoit yaratish bilan belgilandi. davlat va jamiyatni rivojlantirish, mamlakatni modernizatsiya qilish va hayotning barcha sohalarini liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirish.
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida o‘tgan davr mobaynida davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini tubdan isloh qilishga qaratilgan 300 ga yaqin qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 4 mingdan ortiq qarori qabul qilindi. Islohotlar natijasida mamlakatimizda Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun zarur bo‘lgan siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-ma’rifiy asoslar yaratildi.
2022-yilda xalq farovonligini yanada yuksaltirish, iqtisodiyot tarmoqlarini o‘zgartirish, tadbirkorlik rivojini jadallashtirish, inson huquq va manfaatlarini so‘zsiz ta’minlash, faol fuqarolik jamiyatini shakllantirishga qaratilgan islohotlarning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash maqsadida Yangi O‘zbekistonning 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasi qabul qilindi. Mazkur Strategiya doirasidagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi davlat va jamiyat taraqqiyotini yanada yuksaltirishga xizmat qiladi.
Shu munosabat bilan yangilanayotgan Konstitutsiya O‘zbekiston xalqini aholining barcha qatlamlari manfaatlari hisobga olingan rivojlangan davlat – Yangi O‘zbekistonni barpo etish g‘oyasi atrofida birlashtiradi. Loyihani ishlab chiqishda keng jamoatchilik, siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari, ekspert va ilmiy doiralar, ziyolilar vakillari faol ishtirok etdi.
Mamlakatimiz mustaqilligini asrab-avaylash va yanada mustahkamlash, xalq farovonligi va manfaatlarini yuksaltirishga qaratilgan islohotlarni izchil davom ettirish, qonun ustuvorligi va adolat o’rnatish, odamlarga e’tibor qaratish va g’amxo’rlik qilish kabi qadriyatlar mazkur konstitutsiyaviy o‘zgarishlarning asosini tashkil etadi.
Shu munosabat bilan Konstitutsiyaning yangi tahririda davlat va jamiyat taraqqiyotini yanada yuksaltirishga xizmat qiluvchi, Yangi O‘zbekiston taraqqiyotida tarixiy bosqichni belgilovchi qator muhim omillarni ajratib ko‘rsatishimiz mumkin.
Birinchidan, davlat va jamiyatning uzoq muddatli rivojlanishining mustahkam huquqiy asosi va ishonchli kafolati sifatida O‘zbekiston “suveren, demokratik, huquqiy va ijtimoiy davlat” ekani, bu tamoyillarni o‘zgartirib bo‘lmasligi ko‘rsatilgan. Shu bilan birga, yangi tahrirda “O‘zbekiston Respublikasi davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan ikki tomonlama va ko‘p tomonlama munosabatlarni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosat yuritadi” deb ta’kidlanishi O‘zbekistonning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborini yanada yuksaltiradi.
Ikkinchidan, qonun loyihasiga davlat hokimiyati va boshqaruvi tizimini takomillashtirish, joylardagi vakillik va ijro etuvchi hokimiyat organlarini ajratish masalalari kiritilgan. Qonunchilik palatasi va Senatning vakolatlari sezilarli darajada kengaytirilmoqda, ikki palata ishidagi bir-birini takrorlash holatlariga barham berilmoqda, ularning javobgarlik chegaralari aniq belgilandi. Shuningdek, mahallalarga (oʻzini oʻzi boshqarish quyi organlariga) aholining kundalik muammolarini hal etish boʻyicha mustaqil qarorlar qabul qilishga vakolat berish, buning uchun tashkiliy va moliyaviy imkoniyatlar yaratish koʻzda tutilgan. Bularning barchasi davlat hokimiyati tomonidan qarorlar qabul qilishning shaffofligi va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Uchinchidan, kuchli ijtimoiy himoyani amalga oshirish, xususan, davlat zimmasiga qashshoqlikni kamaytirish, aholi bandligini ta’minlash va ishsizlikdan himoya qilish bo‘yicha bir qator yangi majburiyatlarni olish nazarda tutilmoqda. Umuman olganda, davlatning ijtimoiy majburiyatlarini o’z ichiga olgan normalar uch barobar oshirilmoqda.
To‘rtinchidan, o‘zgartishlar sifatli va malakali tibbiy xizmat ko‘rsatishni tashkil etish, ta’limni rivojlantirish, xususiy mulk daxlsizligi kafolati, fuqarolik jamiyati institutlarining mavqeini oshirish kabi masalalarni konstitutsiyaviy darajada mustahkamlash bilan bog‘liq. Aholining hayot sifati va salomatligini yaxshilashning zaruriy sharti sifatida atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ko‘zda tutilmoqda. Hujjatda qabul qilingan xalqaro standartlarga muvofiq shaxsning shaxsiy huquq va erkinliklari kafolatlari belgilab qo‘yiladi.
Beshinchidan, iqtisodiyot va xususiy tadbirkorlikning raqobatbardoshligini oshirish sohasida mulk huquqi va turdosh huquqlar himoyasini davlat kafolatlaydigan, mulkiy huquqlarni cheklash esa faqat sud qarori asosida amalga oshiriladigan qoida belgilanmoqda. O‘zbekistonda tovarlar, xizmatlar, mehnat va moliyaviy resurslarning erkin harakatlanishi kafolatlangan. Bu iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, tadbirkorlarning erkin faoliyatining mustahkam huquqiy kafolatini yaratmoqda.
Oltinchidan, ommaviy axborot vositalarining faoliyat erkinligi, ularning axborotni izlash, olish, undan foydalanish va tarqatish huquqi kafolatlanadi. Asosiy qonunga birinchi marta fuqarolik jamiyati institutlari va ular faoliyatining kafolatlari to‘g‘risidagi alohida bob kiritilayotgan bo‘lib, bu jamiyatda ochiqlik, oshkoralik va qonuniylik muhitini, davlat va jamiyat o‘rtasidagi muloqotni mustahkamlashga, kuchli jamoatchilik nazoratini o‘rnatishga baquvvqt asos bo‘lib xizmat qiladi.
Umuman olganda, ushbu konstitutsiyaviy me’yorlarning barchasi Yangi O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasining ustuvor yo‘nalishlariga mos keladi. Shu munosabat bilan O‘zbekiston Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar kiritish bo‘yicha bo‘lajak referendum mamlakatimizda O‘zbekiston fuqarolarining bugungi va kelajak avlodlari farovonligi yo‘lida davlat va jamiyat taraqqiyoti uchun mustahkam zamin yaratuvchi keng ko‘lamli islohotlarni davom ettirishga xizmat qiladi.
Irgashev Shuxrat Baxodirovich,
O’R TIV huzuridagi Xalqaro munosabatlar axborot-tahlil markazi (XMATM) bo’lim boshlig’I v.b.